W wielu przypadkach, wykonując codzienne zadania służby bhp, trzeba określić rodzaj pracy jaka wykonywana jest na danym stanowisku. Jednak określenie, czy dana praca należy do pracy fizycznej lekkiej, czy ciężkiej nie jest takie proste. Zastanawiasz się, czy są jakieś wskaźniki, które pozwolą ocenić rodzaj pracy? W tym tekście podpowiadamy na jakiej podstawie wnioskować, czy dana praca należy do pracy fizycznej lekkiej, czy ciężkiej? Korzyści Informacje zawarte w tym tekście: Ułatwią Ci dokonanie oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy Pomogą w określeniu rodzaju pracy wykonywanej przez pracowników Zaoszczędzą Twój czas i pomogą w realizacji Twoich obowiązków Prawidłowe określenie obciążenia pracą fizyczną, czyli ustalenie, czy dana praca jest pracą ciężką, czy lekką, wymaga uwzględnienia wielu czynników, w szczególności takich jak: - rodzaj wykonywanych czynności, - intensywność i jednostkowy czas wysiłku, - pozycja ciała, - czynniki zewnętrzne (temperatura, wilgotność powietrza), - wiek i płeć pracownika, - konieczność stosowania środków ochrony indywidualnej (np. środków ochrony układu oddechowego). W związku z tym dla określenia ciężkości pracy należy posługiwać się pojęciem wydatku energetycznego niezbędnego na wykonanie zadanej pracy w ciągu dnia roboczego (albo dla wykonania konkretnego zadania). Pomocą w ustaleniu ciężkości pracy powinna być przeprowadzona jej ocena, np. metodą chronometrażowo-tabelaryczna, w której wydatek energetyczny określa się na podstawie analizy czasu pracy, a także pozycji ciała i wykorzystywanych przy wysiłku różnych grup mięśniowych dla określonych w metodzie prac (czynności), np. Metodą metodzie tej określono 5 stopni ciężkości pracy na podstawie efektywnego wydatku energetycznego w ciągu zmiany roboczej, z podziałem na mężczyzn (M) i kobiety (K). 1. Bardzo lekka - wyd. energ.: 8374 kJ (M); > 5024 kJ(K). Metoda ta jednak nie uwzględnia warunków środowiska pracy, takich jak temperatura i wilgotność powietrza. Przepisy, na podstawie, których można zdefiniować ciężkość prac Ponadto w niektórych przepisach można znaleźć wskazówki jak zdefiniować ciężkość pracy. Przykładem takich aktów prawnych mogą być: 1. Ustawa o emeryturach pomostowych, gdzie zostały zdefiniowane prace w szczególnych warunkach, jako prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku. Do wyżej wymienionych czynników ryzyka zostały zaliczone (między innymi): - ciężkie prace fizyczne związane z bardzo dużym obciążeniem statycznym wynikającym z konieczności pracy w wymuszonej, niezmiennej pozycji ciała, przy czym ciężkie prace fizyczne to prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 6300 kJ, a u kobiet - powyżej 4200 kJ; a prace w wymuszonej pozycji ciała to prace wymagające znacznego pochylenia i (lub) skręcenia pleców przy jednoczesnym wywieraniu siły powyżej 10 kG dla mężczyzn i 5 kG dla kobiet (wg metody OWAS pozycja kategorii 4) przez co najmniej 50% zmiany roboczej. - bardzo ciężkie prace fizyczne to prace powodujące w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny u mężczyzn - powyżej 8400 kJ, a u kobiet - powyżej 4600 kJ, 2. Rozporządzenie w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów, gdzie zostały ustalone kryteria przydziału posiłków profilaktycznych z uwzględnieniem wysiłku fizycznego. Zgodnie z przepisami tego rozporządzenia posiłki profilaktyczne należy zapewnić pracownikom wykonującym prace: 1) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 2000 kcal (8374 kJ) u mężczyzn i powyżej 1100 kcal (4605 kJ) u kobiet, 2) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane w pomieszczeniach zamkniętych, w których ze względów technologicznych utrzymuje się stale temperatura poniżej 10°C lub wskaźnik obciążenia termicznego (WBGT) wynosi powyżej 25°C, 3) związane z wysiłkiem fizycznym, powodującym w ciągu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powyżej 1500 kcal (6280 kJ) u mężczyzn i powyżej 1000 kcal (4187 kJ) u kobiet, wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym. 3. Rozporządzenie w sprawie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych oraz innych pracach związanych z wysiłkiem fizycznym, gdzie zapisano: - wydatek energetyczny netto niezbędny do wykonywania pracy związanej z wysiłkiem fizycznym, w tym z podnoszeniem i przenoszeniem przedmiotów, w czasie zmiany roboczej nie może przekraczać dla kobiet 5000 kJ, a przy pracy dorywczej 20 kJ/min. - wydatek energetyczny netto niezbędny do wykonywania pracy fizycznej związanej z podnoszeniem i przenoszeniem przedmiotów w czasie zmiany roboczej nie może przekraczać dla mężczyzn 8400 kJ, a przy pracy dorywczej 30 kJ/min. 4. Rozporządzenie w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac, gdzie jako wzbronione wymieniono prace, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonywanie pracy, przekraczają: a) dla dziewcząt – w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego czasu pracy – 2300 kJ, a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwałych 10,5 kJ na minutę, b) dla chłopców – w odniesieniu do 6-godzinnego dobowego czasu pracy – 3030 kJ, a w odniesieniu do wysiłków krótkotrwałych 12,6 kJ na minutę. 5. Rozporządzenie w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią, gdzie w załączniku określono (między innymi) jako prace szkodliwe, prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, w tym ręcznym transportem ciężarów: 1. Dla kobiet w ciąży: - wszystkie prace, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonanie pracy, przekraczają 2900 kJ na zmianę roboczą, a przy pracy dorywczej (wykonywanej do 4 razy na godzinę, jeżeli łączny czas wykonywania takiej pracy nie przekracza 4 godzin na dobę) – 7,5 kJ/min; 2. Dla kobiet karmiących dziecko piersią: - wszystkie prace, przy których najwyższe wartości obciążenia pracą fizyczną, mierzone wydatkiem energetycznym netto na wykonanie pracy, przekraczają 4200 kJ na zmianę roboczą, a przy pracy dorywczej, zdefiniowanej w ust. 1 pkt 1 – 12,5 kJ/min; Uwaga!Zapoznanie się z wyżej wymienionymi zapisami pokazuje, że pojęcia „praca lekka” czy „praca ciężka” są pojęciami pomocniczymi, natomiast przepisy posługują się głównie wartością wydatku energetycznego niezbędnego dla wykonania pracy i to tylko w zakresie prac ciężkich. Podstawa prawna art. 3 ust. 1 ustawy z 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych. (tekst jedn.: z 2017 r., poz. 664); § 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posiłków i napojów ( Nr 60, poz. 279); § 6 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 14 marca 2000 r. w sprawie w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych oraz innych pracach związanych z wysiłkiem fizycznym ( Nr 26,poz. 313 ze zm.); Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (tekst jedn.: z 2016 r., poz. 1509); Rozporządzenie Rady Ministrów z 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią ( z 2017 r., poz. 796). Autor: Lesław Zielińskibyły główny inżynier zarządzaniabezpieczeństwem pracy, rejestrowanyaudytor pomocniczy SZBP wg ISRS